Jonas Hassen Khemiri is de Midas van de Zweedse literatuur – wat de jonge schrijver aanraakt, verandert meteen in goud: hij heeft in meerdere genres succes bij de critici, verkoopt veel boeken en wint vlot literaire prijzen. Het is voorwaar geen frequente combinatie.
Montecore, een tijger op twee benen, zijn tweede roman, komt uit Scandinavië overwaaien in een wolk van lof en hemelshoge verwachtingen. En het dient gezegd: Khemiri trekt alle registers open en lost de beloftes volledig in. Montecore is een ambitieuze onderneming – op vele vlakken is de roman te vergelijken met Alles is verlicht van Jonathan Safran Foer: de schijnbaar complexe verhaalstructuur die zich toch als vanzelfsprekend aan de lezer presenteert, de spetterende talige innovatie van niet-moedertaalsprekers, relevante vraagstukken als migratie en identiteit, de meest uiteenlopende culturele referenties en een onwelvoeglijk aanstekelijke humor. Maar Montecore heeft Safran Foer niet nodig om naar waarde geschat te kunnen worden.
Het verhaal? De jonge Zweeds-Tunesische schrijver Jonas krijgt een e-mail van Kadir, zijn vaders ‘antiekste vriend’ – Kadir stelt voor om samen een biografie te schrijven van Jonas’ vader Abbas, een fotograaf die van de aarde verdwenen lijkt. Als bijlage stuurt hij meteen de proloog van het boek mee en een evocatie van Abbas’ kindertijd. Dat is het begin van een uitvoerige conversatie tussen Kadir en Jonas, die als derwisjen rond het beeld van de verdwenen vaderfiguur dansen en hoofdstukken van de roman leveren. Khemiri draagt daarbij de overtuiging uit dat het verleden een menselijke constructie is – niet zelden contrasteren de gedetailleerde bijdragen van Kadir met de jeugdherinneringen van Jonas.
Het pad van Abbas loopt van het Tunesische dorp Jendouba, waar Kadir hem volgde als ‘de neger in Lethal Weapon Mel Gibson’, naar de kuststad Tabarka, waar hij zijn tijd als beach boy sleet – het was de tijd waarin ‘arabiciteit seksuele frequentie’ aantrok. Hij ontmoet er de Zweedse toeriste Pernilla, die hij uiteindelijk naar Stockholm volgt.
Zweden blijkt geen land van melk en honing. Toch richt Abbas, ondanks chronisch geldgebrek, op een dag zijn eigen fotostudio op, in navolging van zijn idool Frank Capa. Maar de wet van vraag en aanbod dwingt hem al snel naar de niche van de hondenfotografie – het lot is een strenge ceremoniemeester. Bovendien botst Abbas bij zijn integratie in Stockholm overal op vooroordelen. De maatschappij verhardt zienderogen; neonazi’s lopen schaamteloos over straat en Stockholm wordt het werkterrein van een moordenaar die het op allochtonen heeft gemunt. De schijnbaar tolerante en egalitaire sociaaldemocratie is in werkelijkheid discriminatoir en racistisch.
Khemiri vraagt zich niet af waarom immigranten zich niet integreren in Zweden, maar wel wat hen precies verhindert om zich te integreren. Montecore thematiseert het failliet van een hybride etniciteit – integratie lijkt een utopie. De titel van het boek is veelzeggend: Montecore is de tijger die Roy Horn, de helft van het tijgertemmersduo Siegried & Roy, in 2003 net niet doodbeet. Roy was, na jaren van assimilatie, nog steeds geen tijger onder de tijgers. En zal dat, na zijn eventuele herstel, ook nooit worden.
Toch is Montecore een humanistische balsem op de werkelijkheid. Er is hoop, er zijn uitwegen, er is humor, en Khemiri laat, als een ‘gedrogeerde Strindberg’, de taal alle hoeken van de kamer zien – en die bestrijkt een grote oppervlakte, van Bergman en Brel over NWA en Dr. Phil tot Jean-Claude Van Damme, Habermas en Arabische pornografie.
Khemiri vult de grondlaag van zijn verhaal ook nog aan met een vermakelijk metaniveau. Kadir, die schrijft in een gebrekkig maar origineel patois van Arabisch, Frans en Zweeds, geeft de jonge schrijver tips over taal, stijl, opbouw, woordkeuze en metaforiek – de roman komt zo als in een literair laboratorium langzaam tot stand voor de ogen van de lezers.
Montecore is hip, geestig, snel, relevant, intelligent, stoutmoedig en doorleefd. Eeuwen geleden had hij gebrand op een staak, maar nu loven wij zijn fonkelend talent: Jonas Hassen Khemiri heeft met Montecore een heksentoer volbracht.
Jonas Hassen Khemiri / Montecore, een tijger op twee benen / vertaling: Jasper Popma / De Geus / 318p
