‘Gek eigenlijk, hoe weinig er is om bang voor te zijn’, zegt Elsa in
de voorjaarsschemering tegen haar man Martti. Ze zitten samen in hun auto met
gedoofde lichten naar een zingende merel zit te luisteren. Het schemert, en het
Finse voorjaar is roze en lichtgeel. ‘Nee, er is niets om bang voor te zijn’,
antwoordt haar man.
Dat klinkt als een intieme, liefdevolle levensbevestiging, maar omdat het bovenstaande
citaat uit de nieuwe roman van Riikka Pulkkinen komt, is waakzaamheid geboden.
De 31-jarige Pulkkinen debuteerde in 2006 met het beklijvende en fatalistische De grens (DSL 18/12/2009),
dat zowel in eigen land als daarbuiten succes kende, al dan niet in de
slipstream van De eenzaamheid van de
priemgetallen van Paolo Giordano. Het maakte haar in één klap de beruchtste
schrijfster van Finland.Nu is er dus Echt waar. En kijk: Elsa is terminaal, en er is best wel wat aan de hand geweest in haar leven met Martti. Dat er niets is om bang voor te zijn, is geen liefdevolle geruststelling, maar een leugen, een handige illusie voor een stervende. Elsa was een succesvol psychologe, Martti een beroemd schilder. Hij wordt bij de zorg voor zijn stervende vrouw bijgestaan door hun dochter Eleonoora, roepnaam Ella, en hun kleindochters Maria en Anna. In die intense laatste dagen komt Anna te weten dat het huwelijk van haar grootouders bijna gesneuveld is op een ontwrichtende episode met een andere vrouw: het kindermeisje Eeva. De werkelijkheid heeft de wonden gedicht.
De jonge Eeva en Martti maakten aanvankelijk dankbaar gebruik van de vele buitenlandse trips van Elsa voor een flirt, maar al snel vormen ze de facto een alternatief gezin met de kleine Ella. Het begint perfect, maar het botst (uiteraard) al snel met de realiteit, en Martti probeert er halfslachtig mee te stoppen. Toch stort de constructie pas echt in elkaar wanneer Elsa alles ontdekt.
Pulkkinen heeft Echt waar gelijkaardig opgebouwd als De grens: ze vertelt het verhaal van Martti en Eeva afwisselend met dat van Anna en haar vriendje Mattias. Anna gaat op zoek naar de details in het verhaal van Eeva. Het vervlochten verhaal van drie generaties vrouwen werkt toe naar een knappe finale waarin Elsa sterft en op een onafgewerkt schilderij van Martti een portret van Eeva wordt ontdekt – Eeva is niet meer dan een afbeelding, door het leven uitgegomd. Die afloop ligt al van in het begin vast. Waar De grens op de tragedie Antigone gemodelleerd was, schrijft Pulkkinen in Echt waar even fatalistisch: ‘Hier begint alles’. Het moet alleen nog ontvouwd worden. Er zijn nog overeenkomsten tussen de twee romans: zelfmoord, de driehoek seks, dood en macht, en de Scandinavische ziel: tomeloze melancholie, sauna’s, weekendhuisjes in hout, koude meren.
In vergelijking met haar debuut probeert Pulkkinen de grenzen van haar verhaal open te trekken en de wereld binnen te laten: Eeva en Martti fladderen rond in Parijs op het einde van de jaren zestig, de tijd van de idealen, en er is ook de kunst. Het lijken voorzichtige aanzetten van een evolutie die ook Jens Christian Grøndahl heeft doorgemaakt. Met Grøndahl deelt Pulkkinen verder ook haar fascinatie met overspel. ‘Geen mens is zo rijk dat hij aan de liefde voorbij kan gaan’, schrijft ze.
Pulkkinen ontwikkelt een indrukwekkende dramatische kracht in het licht van het snel naderende einde: Elsa twijfelt over haar rol als moeder, Martti wil nog zeggen wat nog niet is gezegd, er is berouw voor de acties en de leugens. Pulkkinen countert haar ernst met ‘terminale ironie’, die alles beter verteerbaar maakt, maar opnieuw is dit geen boek vol vrolijkheid en luim. Wel is het een rijk boek. Pulkkinen ontroert met haar onmiskenbare poëtische kracht en observatievermogen, charmeert met moeilijke thema’s en houdt de spanningsboog intact, maar toch blijft er een droesem van lichte ontgoocheling. Omdat Pulkkinen af en toe in de kuilen valt die ze in De grens nog wist te vermijden (sentimentaliteit, platitudes als ‘liefde is altijd echt waar’ en slappe baarmoedermetaforen), is Echt waar na De grens net niet de grote stap vooruit die van een opvallend talent misschien verwacht kon worden. Niettemin: mooi boek.
Riikka Pulkkinen / Echt waar / vertaling: Annemarie
Raas / De Arbeiderspers / 341 p.
