liefde - karl ove knausgård

Toen de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård een manier zocht om over zijn vader te schrijven, vond hij die in de autobiografie. Na de 445 pagina's van Vader (DSL, 16/12/2011), met als climax diens dood, bleef Knausgård als bezeten verder schrijven. Er volgden nog vijf delen, die hij met een provocerende verwijzing naar Adolf Hitler bundelde in de romancyclus Mijn strijd (in het Noors: Min kamp). Het werd in Noorwegen een nooit geziene bestseller, die maandenlang de publieke opinie beroerde: Knausgård voert familie en vrienden onder hun echte naam op en verbloemt niets. Het tweede deel is nu vertaald als Liefde.

De mijlpalen in Liefde laten zich makkelijk samenvatten: Knausgård breekt zijn relatie af, verhuist van Bergen naar Stockholm, ontmoet zijn vriend Geir, wordt verliefd op Linda, krijgt kinderen en relatieproblemen, en verhuist naar Malmö. Hij wil schrijven, maar de alledaagsheid van het leven zit in de weg. Meer verhaallijn is er nauwelijks. Wat maakt Liefde dan toch zo verslavend?

Charlie Chaplin

Om te beginnen is er de elegante verhaalstructuur, die herinnert aan Proust, wiens graf Knausgård in Liefde bezoekt. Het boek is opgebouwd aan de hand van herinneringen die niet chronologisch, maar associatief geordend zijn. Hij ervaart zijn herinneringen niet zozeer ‘in de vorm van concrete gebeurtenissen, meer van stemmingen, geuren, gewaarwordingen'. Die structuur leent zich prima voor zijn weifelende zoektocht naar een bestemming in het leven, zowel geografisch (Zweden) en fysiek (Linda) als mentaal (schrijven). Als hij beweert dat amper twee factoren zijn leven bepalen, ‘mijn vader en dat ik nooit ergens thuis had gehoord', dan gaat Liefde over de tweede, Vader over de eerste factor.

Daarnaast gebruikt Knausgård de herinneringen vooral als aanknopingspunten voor een stroom aan erudiete cultuurfilosofische beschouwingen, zoals hoe de 17de eeuw de spil is van de westerse geschiedenis, hoe Kiefer in zijn schilderijen de wereld vat in enkele bomen, hoe Chaplin in zijn films kiemen van hoop voor de mensheid zaait. Het past allemaal in Knausgårds intellectuele zoektocht naar patronen in het leven, naar houvast. Zijn reikwijdte is ongeëvenaard in de hedendaagse literatuur.

Bovendien probeert hij inzicht te krijgen in de spanning tussen leven en literatuur. Waarom laat hij na de geboorte van zijn kind zijn gezin vallen om in een manische bui te schrijven aan wat zijn doorbraakroman Engelen vallen langzaam zal worden?

Het antwoord is ontluisterend: voor Knausgård heeft het leven hier en nu geen waarde. Altijd verlangt hij naar iets anders, naar het wezenlijke, de ‘kern van het menselijke bestaan'. Door te schrijven, kan hij daarnaar op zoek gaan. Het geeft zijn leven zin en bedwelmt hem, maar het heeft een zware prijs: hij plaatst de literatuur boven het leven. Hoe groot zijn liefde voor Linda en zijn kinderen ook is. Die radicale eerlijkheid en ernst zijn heroïsch. Voor ironie is overigens geen plaats in Liefde – een verademing in de overvloed van tragikomische Scandinavische romans.

Pervers genoegen

Ten slotte is er ook nog het sensationele schrijftalent van Knausgård. Zijn stijl is onweerstaanbaar, zelfs in passages over onbenulligheden als kreeft bereiden, de buggy duwen en hardlopen. Bovenal is hij een meester van de ontroering. ‘Jij kunt mensen zover krijgen dat ze met tranen in de ogen twintig pagina's over een bezoek aan de wc lezen', laat hij zijn vriend Geir zeggen. ‘Puur en alleen een kwestie van techniek', antwoordt hij.

Dat Liefde wel literatuur is, maar geen fictie, is allesbehalve toeval. Knausgård beschrijft hoe hij zich realiseerde dat wat verzonnen is, eigenlijk geen waarde heeft. Zijn alternatief is: ‘Dagboeken en essays, datgene in de literatuur wat niet om een verhaal ging, niet over iets ging, maar slechts uit een stem bestond, de stem van de eigen persoonlijkheid, een leven, een gezicht, een blik die je kon ontmoeten.' Knausgårds stem en blik hypnotiseren van de eerste pagina tot de laatsteHij heeft zichzelf in Liefde nietsontziend uitgeschreven, hij heeft van zijn leven een kunstwerk gemaakt, in een krankzinnig, maar fantastisch literair project. Om Liefde te lezen, hebt u Vader niet eens nodig. Laat u ook niet afschrikken door die 686 bladzijden. Die overvloed geeft een bijna pervers genoegen: in een tijd waarin niemand nog tijd heeft om te lezen, is het een kostbare luxe te kunnen zwelgen in schier eindeloze, superieur geschreven pagina's. En daarna? Dan is het wachten op deel drie.

Karl Ove Knausgård / Liefde / vertaling: Marianne Molenaar / De Geus / 686p / gepubliceerd in De Standaard der Letteren, 7 september 2012