dierbaar - linn ullmann

Het epicentrum van Dierbaar, de vijfde roman van de Noorse schrijfster Linn Ulmann, is het feest dat Jon en Siri Dreyer geven voor de 75ste verjaardag van Siri’s moeder Jenny. Jon is een succesvolle schrijver met een writer’s block die het derde deel van zijn trilogie maar niet geschreven krijgt. Siri heeft een restaurant in een oude bakkerij. Jenny baatte vroeger een boekhandel uit en woont, sinds haar man vertrokken is, samen met Irma. Nadat ze meer dan twintig jaar geen druppel heeft gedronken, is Jenny net voor het feest uit balorigheid weer aan de rode wijn gegaan.

Het feest is een maskerade, een dun laagje vernis over een disfunctionele familie. Jenny wilde om te beginnen al geen feest. Haar relatie met Siri is een beetje vertroebeld, net als die van Siri met haar lastige tienerdochter Alma. Jon gaat gretig vreemd, op zoek naar iets wat hij niet vinden, laat staan benoemen kan. Vroeger waren Siri en Jon nochtans gelukkig samen. Maar ooit, ergens, moeten ze niet goed hebben opgelet, en plots begon alles uit elkaar te vallen. Alsof dat allemaal nog niet ingewikkeld genoeg is, hangen er nog twee andere grote schaduwen over het feest, en bij uitbreiding ook over hun leven: de tragische dood van Siri’s broer, als kleuter, en de onrustwekkende verdwijning van Mille, Jon en Siri’s au pair. Ullmann vertelt vooral wat er voor en na het feest gebeurt.

Onnadrukkelijke humor

Ullmann heeft van haar vader, de grote Zweedse regisseur Ingmar Bergman, niet alleen een voorliefde voor zware thema’s geërfd, maar ook een affiniteit met disfunctionele gezinnen. Bergman had een turbulent liefdesleven, en zag acht kinderen geboren worden uit vijf huwelijken. Parallel had hij ook nog langdurige liefdesrelaties met zijn actrices Harriet Andersson, Bibi Andersson en Liv Ullmann. Uit de relatie met die laatste, zijn Noorse muze, werd in 1966 Linn geboren, zijn negende en laatste kind. Vier jaar later was de affaire tussen Bergman en Ullmann alweer voorbij.

Ondanks de ernstige thema’s heeft Ullmann nauwelijks iets van Bergmans kenmerkende toon. Dierbaar gaat over verlies en rouw, over verlangen naar wat niet is en nooit meer kan zijn, over verraad, vervreemding en verantwoordelijkheid, maar Ullmann heeft gekozen voor de weg van het licht. Haar universum is niet doordesemd van schuld en boete, sterfelijkheid en existentiële twijfel. Er is mededogen, warmte, hoop, en er valt al eens te glimlachen. Ullmann heeft gevoel voor humor, op een onnadrukkelijke manier.

Net als in Een gezegend kind (2008), haar bekendste boek, toont Ullmann zich in Dierbaar een bijzonder vaardig schrijfster. Ze bouwt de roman niet chronologisch op, zodat al meteen in grote lijnen duidelijk is hoe het afloopt. Toch weet ze zonder problemen een spanningsboog te creëren.

Brokstukken en splinters

Door haar verhaal vanuit verschillende hoeken tegen het licht te houden, creëert ze een mooi prisma-effect. In die aanpak is onzekerheid essentieel. Ullmann duwt geen allesdoordringende levensvisie of moreel standpunt naar voren en zit niet gevangen in het beklemmende korset van een literair programma. Ullmann aarzelt, bekijkt alles nog eens op een andere manier, suggereert nog iets anders, en beseft dat een nieuwe herinnering of terugblik alles weer verandert. Met elk stukje waarheid dat naar boven komt, verandert de grotere waarheid. Want Jon was misschien wel erg close met Mille. En Siri stond te kijken aan de rand van het ven toen haar kleine broertje verdronk. Jenny heeft na haar zoon ook nog haar man verloren.

Ullmann is empathisch en liefdevol, maar nooit sentimenteel. Haar meerstemmige analyse van de pijn, het verlies en de zwakheid van de mens aan de hand van het leven van één kleine familie snijdt diep, ondanks haar bijna achteloos elegante proza. In de handen van een mindere schrijver was Dierbaar wellicht een tranendal geworden, of misschien een spannende speurtocht naar de motieven voor en de schuldigen van de verdwijning van Mille, maar daar gaat het Ullmann niet om. Ze laat zien hoe mensen met brokstukken en splinters de ruïnes van hun leven proberen te stutten en altijd wel iets vinden: perspectief, op vergeving. En misschien, wie weet, zelfs een toekomst.

Linn Ullmann / Dierbaar / vertaling: Lucy Pijttersen / De Bezige Bij / 299p / gepubliceerd in De Standaard der Letteren, 14 juni 2013